بسم الله الرحمن الرحیم
نکاتی از کارگاه خاطره و سفرنامه‌نویسیِ
استاد کامور بخشایش (بخش اول)
از همین امروز روزشمارنویسی را آغاز کنید تا آمادۀ نگارش سفرنامۀ اربعین شوید.
باید هر دو نوع نوشتارِ عینی (حاوی حقیقت و واقعیت بدون دخل و تصرف خیال در آن) و ذهنی (نگارش ادبی که خیال و حس‌انگیزی را برای تأثیرگذاری بیشتر به خدمت می‌گیرد) برای نگارش سفرنامه‌های اربعینی، مدنظر نویسنده باشد.
تلفیق سفرنامه و خاطره سبب این می‌شود که مخاطب هم با روند سفر همراه شود و هم با لحظه‌های حساس آشنا شود.
در سفرنامه اربعین بر مفاهیم عاشورایی، انقلابی، ارزشی و مفاهیم مقاومت تاکید کنیم و حرفی نو بزنیم.
چند جملۀ ابتدایی در خاطره و سفرنامه، باید خواننده را میخکوب کند.
خاطره و سفرنامه را نباید گزارشی نوشت.
خاطره می‌تواند اپیزودیک باشد اما در سفرنامه بُعد تاریخی باید دیده شود؛ از روزی شروع شود و به روزی خاتمه یابد.
در سفرنامه به تشخیص نویسنده، تمام رویدادها یا گزینشی از رویدادهای سفر نوشته می‌شود.
نکات مهم در نگارش سفرنامه
۱- در کنار نوع نگارش، اطلاعات مفیدی که نویسنده به مخاطب انتقال می‌دهد، ارزش دارد. مفاهیم تاریخی، دینی، سیاسی، علمی، هنری، ادبی، فکری، فرهنگی و… می‌تواند انتقال یابد.
۲- سفرنامه می‌تواند محور روایی داشته باشد. ارزش‌محور، جامعه‌محور، فرهنگ‌محور، انسان‌محور یا… باشد.
۳- سفرنامه باید به نوعی راهنمای زائر و حاوی اطلاعاتِ به‌روز باشد.
۴- سفرنامه می‌تواند حاوی تاریخچه باشد. (مثل تاریخچه اربعین)
۵- بهتر است سفرنامه هم ماهیت تاریخی داشته باشد و هم ماهیت ادبی.
- یک اتفاق مثل شروع ناگهانیِ سفر می‌تواند آغاز سفرنامه باشد؛ به گونه‌ای که حس خوب این اتفاق به خواننده منتقل شود و خواننده هم در آرزوی چنین اتفاقی باشد تا بعدها برایش رخ دهد.
نکات مهم در نگارش خاطره
در خاطره تصویرسازی بصری داریم و در داستان تصویرسازی تخیلی.
سیر روایی خاطره، بهتر است همانند داستان داری تعلیق باشد.
خاطره نباید خطی و با جملات بی‌تأثیر نوشته شود بلکه باید با فراز و فرود باشد.
خاطره بر خلاف داستان می‌تواند با تکیه بر حوادث پیش رود.
نثر خاطرۀ خوب، نثر رواییِ همراه با حس و عاطفه است و از سفرنامه عاطفی و احساسی‌تر است.
نثر روایی تأثیرگذار به گونه‌ای است که گویی نویسنده در کنار ما است و خود لحظه‌هایش را با ما درمیان می‌گذارد.
- وجه مشترک خاطره و سفرنامه
در خاطره و سفرنامه باید عناصر داستان هم رعایت شود:
۱- عنصر زمان.
۲- عنصر مکان: مکان وقوع خاطره معرفی شود و دایره‌ای از اطلاعات، اگرچه هدف نویسنده انتقال آن‌ها نیست، به عنوان هدف حاشیه‌ای به خواننده منتقل شود.
۳- عنصر شخصیت.
نکاتی از کارگاه خاطره و سفرنامه‌نویسیِ
استاد کامور بخشایش (بخش دوم)
شروع نگارش
برای کاهش سختی نگارشِ خاطره یا سفرنامه، بین وقوع یک رویداد و نوشتنِ آن فاصلۀ کمی بیندازید.
چند شکل خاص برای شروع نوشتن:
۱- زمان را معیار قرار دهید (صبح بود. پاییز بود.)
۲- یک صحنۀ ساکن را در آغاز متن بیاورید. (من و مجید لب شط نشسته بودیم.)
۳- استفاده از یک رویداد تاریخی. (شب شهادتِ امام حسن مجتبی بود.)
۴- استفاده از وضعیت آب و هوا.
۵- معرفی یک شخصیت.
۶- استفاده از مکانی خاص.
پرورش موضوع
دشواری نوشتن در جذابیت موضوع و شکار لحظه‌ها است. اگر موضوع خوبی پیدا کردیم، آن را پرورش می‌دهیم. هر موضوع ساده را می‌توان پرورش داد و آن را به موضوعی جذاب تبدیل کرد. پرورش موضوع یعنی ایجاد فرصت برای فکرکردن به آن.
موضوعی را که می‌خواهید دربارۀ آن بنویسید، در ذهن‌تان پرورش دهید. پیام شما باید در لایه‌های زیرین متن و پشت واژه‌ها مخفی شود تا حس‌انگیزی و تأثیرگذاری متن بیشتر شود. پیام، هدف نویسنده از نگارش خاطره یا سفرنامه است که نباید صریح بیان شود.
چند راه برای پرورش موضوع
الف) بارش فکری
ب) جانشین‌سازی (نویسنده خود را به جای اشخاص یا اشیا قرار دهد.)
ج) اگرنویسی: ذهن را در فضای بیکران رها کردن و تصور کردنِ موضوع در ماهیت‌ها و حالت‌های مختلف. (مثال: اگر اتفاقی آن‌گونه که رخ داده، رخ نمی‌داد چه می‌شد؟ اگر نیزه‌ها سخن می‌گفتند، چه بیان می‌کردند؟)
د) گزین‌گفته‌ها: بهره گیری از آیات، روایات، اشعار، سخنان حکمت‌آمیز و… برای گسترده‌کردن دایرۀ فکر خود و پرورش موضوع و تاثیرگذاری بیشتر. مثلا نویسنده می‌تواند بارها مخاطب را با استفاده از آیات، روایات، نوحه‌ها، اشعار، قطعه‌های ادبی و… از مسیر پیاه‌روی جدا کند و به خود واقعه عاشورا ببرد و دوباره برگرداند. از ابتدا تا انتهای سفر هم سفرنامه را بنویسد و هم واقعه عاشورا را روایت کند. این مستلزم آن است که نویسنده اطلاعات کاملی از واقعه و جزئیات آن داشته باشد.
راه‌های تأثیرگذاری بیشتر متن
جمله‌های کوتاه تاثیرگذارتر هستند و پیام خود را بهتر منتقل می‌کنند.
استفاده از زمان حال جملات را تأثیرگذارتر می‌کند و فاصلۀ زمانی را در ذهن مخاطب از بین می‌برد.
جمله‌ها باید موسیقی داشته باشند. انتخاب موسیقی کلمات باید متناسب با فضای ذهنی یا فضای حاضر در جمله باشد.
با مطالعه، دایره معلومات خود را دربارۀ جغرافیای عراق و اربعین و مباحث مرتبط بیشتر کنید.
ترکیب خاطره و سفرنامه در کنار هم متن را جذاب‌تر می‌کند. اگر خاطره در متنِ سفرنامه و در جای خودش درج شود، تأثیر خودش را خواهد گذاشت.
